Trong bài trước, chúng ta đã khám phá thế giới của những “Intellectual Yet Idiot” – những lý thuyết gia không có “da thịt trong cuộc chơi” theo khái niệm của Nassim Nicholas Taleb (Lý Thuyết Gia đưa cả xã hội vào chảo dầu). Hôm nay, hãy cùng khám phá một loài động vật trí thức khác, nguy hiểm không kém: Chuyên Gia Chém Gió – những người có chút kinh nghiệm thật nhưng phóng đại thành cả một đại dương tri thức.
Định Nghĩa “Chuyên Gia Chém Gió”: Có Da Thịt Nhưng… Quá Mỏng
Không giống những lý thuyết gia hoàn toàn sống trong tháp ngà, “Chuyên Gia Chém Gió” thực sự có một chút kinh nghiệm thực tế. Họ từng tham gia một dự án nào đó, từng làm việc thật ở một vị trí nào đó, thậm chí có thể đã thành công trong một lĩnh vực cụ thể. Nhưng đây là điểm mấu chốt: họ dùng miếng “da thịt” mỏng manh ấy để phóng đại thành cả một “bộ áo giáp chuyên môn” và tự phong làm cố vấn cho mọi vấn đề liên quan, thậm chí cả những vấn đề họ chỉ biết lơ mơ.
Các loài chuyên gia chém gió phổ biến trong tự nhiên
Chuyên Gia Dự Báo “Thần Sầu”: Những người từng dự đoán đúng một lần về thị trường chứng khoán, rồi tự phong mình là nhà tiên tri kinh tế. Họ quên rằng, theo nghiên cứu, các chuyên gia kinh tế chuyên nghiệp còn thường rất tệ trong việc dự báo suy thoái. Trong 469 cú sụt giảm kinh tế từ năm 1988, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) chỉ dự đoán được 111 lần.
Chuyên Gia Chuyển Đổi Số “Một Khâu”: Từng tham gia triển khai một phần nhỏ trong dự án công nghệ, nhưng tự tin tư vấn toàn bộ chiến lược chuyển đổi số cho doanh nghiệp. Kết quả? Nhiều dự án chuyển đổi số thất bại vì “con người không thật sự quyết tâm” hoặc “giải pháp không phù hợp”.
Guru Làm Giàu “Phông Bạt”: Những người có một căn nhà cho thuê hoặc vài cổ phiếu tăng giá, bỗng nhiên mở khóa học “bí kíp làm giàu”. Hiện nay, thị trường không chỉ xuất hiện những cuốn sách, bí kíp hướng dẫn cách làm giàu mà còn có cả những lớp học với học phí “cắt cổ” do các “chuyên gia” này đứng lớp.
Khách Mời Talk Show “Đa Năng”: Nhóm này đặc biệt thú vị – họ có thể nói về mọi chủ đề dưới trời. Từ kinh tế-chính trị đến giáo dục-tâm lý, không có gì họ không “am hiểu”. Họ đã phát triển “tuyệt kỹ chém gió” thành nghề kiếm cơm chính thức.
Triệu Chứng Nhận Biết Chuyên Gia Chém Gió
Quá tự tin về mọi vấn đề: Khi một “chuyên gia” tự tin phát biểu về cả chính trị, kinh tế, tâm lý học, công nghệ mà không chút do dự – bạn nên bắt đầu lo lắng.
Có “tốc độ dàn ý trong đầu cực nhanh”: Họ trả lời mọi câu hỏi với tốc độ ánh sáng, không cần thời gian suy nghĩ. Càng phức tạp, càng trả lời nhanh.
Tích cực xuất hiện trên mọi nền tảng: Từ TIVI, báo, podcast đến TikTok, Facebook, YouTube – nơi nào cũng thấy mặt, nói đủ thứ chuyện.
Có khả năng “tiên đoán” nhưng không bao giờ chịu trách nhiệm: Năm 2025 là “thời cơ vàng để Việt Nam cất cánh”? Năm 2026 sẽ tăng trưởng bao nhiêu phần trăm? Họ nói không sợ sai, vì khi sai, không ai nhớ để bắt lỗi.
“Chuyên Gia” Khi Gặp Thực Tế
Dự Án Nghìn Tỷ “Đắp Chiếu”: Một nhà máy sản xuất dây điện và cáp điện công nghệ cao tại Lào Cai, tổng mức đầu tư 1.900 tỷ đồng, được khởi công từ tháng 3/2022 nhưng sau gần 3 năm vẫn “nằm đắp chiếu”. Hẳn phía sau dự án này có bao nhiêu “chuyên gia” đã tham gia tư vấn, phân tích khả thi?
Chuyên gia kinh tế dự báo: “GDP Việt Nam sẽ tăng trưởng 6,6% trong năm 2025 và 6,5% trong năm 2026”. Liệu họ có dám đặt cược toàn bộ tài sản vào dự báo này không? Hay chỉ là con số “phỏng đoán có học thức” mà thôi?
“Chuyên Gia” Truyền Hình: Những màn “hỏi xoáy đáp xoay” của các “chuyên gia chém gió” trên truyền hình khiến khán giả cười nghiêng ngả, nhưng ít ai nhận ra rằng: ngoài đời, nhiều người vẫn đang lắng nghe những lời khuyên kiểu như vậy và… áp dụng vào cuộc sống thật!
Tại Sao “Chuyên Gia Chém Gió” Vẫn Sinh Sôi Phát Triển?
Sự Thiếu Kiểm Chứng: Ai có thời gian để theo dõi xem dự báo năm 2023 của một chuyên gia có đúng vào năm 2025 không?
Hiệu Ứng Hào Quang: Thành công ở một lĩnh vực tạo ra “hiệu ứng hào quang” khiến người ta tin rằng họ sẽ thành công ở mọi lĩnh vực khác.
Nhu Cầu Sự Chắc Chắn: Con người luôn khao khát những câu trả lời chắc chắn trong một thế giới đầy bất định. Chuyên gia chém gió cung cấp chính xác điều đó – sự chắc chắn giả tạo.
“Càng phức tạp càng thông minh”: Những lời giải thích phức tạp, khó hiểu thường được đánh giá là “sâu sắc”, dù thực chất chỉ là cách che đậy sự thiếu hiểu biết thực sự.
Hệ Quả Khi Nghe Theo “Chuyên Gia Chém Gió”
Những “chuyên gia” này tuy có “chút da thịt trong cuộc chơi” nhưng không đủ để đưa ra lời khuyên toàn diện. Hậu quả? Từ những dự án công nghệ đắp chiếu tiêu tốn ngân sách nhà nước đến các quyết định đầu tư sai lầm của cá nhân dựa trên những dự báo kinh tế thiếu cơ sở.
Giới trí thức nửa mùa này cho rằng mình là “giai tầng đứng trên quần chúng” và sẵn sàng đưa ra các quyết định ảnh hưởng đến toàn xã hội mà không phải chịu hậu quả trực tiếp.
Làm Thế Nào Để Phân Biệt Chuyên Gia Thật Với “Chuyên Gia Chém Gió”?
Chuyên gia thật thừa nhận giới hạn: Họ không ngại nói “Tôi không biết” hoặc “Đây không phải lĩnh vực của tôi”.
Chuyên gia thật có đầy đủ “da thịt”: Họ áp dụng lời khuyên của mình vào cuộc sống, công việc thực tế trước khi khuyên người khác.
Chuyên gia thật thích đơn giản hóa vấn đề phức tạp: Không phải phức tạp hóa vấn đề đơn giản như cách “chuyên gia chém gió” thường làm.
Chuyên gia thật không đưa ra dự đoán chính xác về tương lai xa: Họ hiểu rằng càng xa, càng nhiều biến số, càng khó đoán.
Hãy Tỉnh Táo Giữa “Bão Chuyên Gia”
Trong thời đại thông tin bùng nổ, mỗi người đều có cơ hội trở thành “chuyên gia” trên một lĩnh vực nào đó. Nhưng hãy nhớ rằng có sự khác biệt lớn giữa người thực sự hiểu biết và người chỉ giỏi nói. Như Taleb đã viết:
“Talk is cheap and people who talk and don’t do are easily detectable by the public because they are too good at talking.”
Vậy nên, lần sau khi gặp một “chuyên gia” nào đó đang thao thao bất tuyệt về cách làm giàu, đầu tư chứng khoán, chuyển đổi số hay bất kỳ lĩnh vực nào, hãy lịch sự hỏi: “Bạn đã từng thất bại trong lĩnh vực này chưa?” Nếu câu trả lời là “Chưa bao giờ”, hãy… lịch sự mỉm cười và đi thật nhanh!
Cuối cùng, hãy nhớ câu nói dân gian: “Nói hay không bằng làm thấy”. Trong thế giới của những “chuyên gia chém gió”, người thực sự làm được việc thường không có thời gian để… chém gió!
