Trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão, chúng ta đang chứng kiến một mối quan hệ đầy thú vị giữa con người và trí tuệ nhân tạo (AI). Giống như một cuộc tình tay ba đầy kịch tính, chúng ta vừa ngưỡng mộ, vừa e ngại, vừa phụ thuộc vào người bạn điện tử thông minh này. Liệu chúng ta đang yêu AI, hay chỉ đang bị AI quyến rũ? Và trong tương lai, “em” sẽ chọn ai – con người hay AI? Hãy cùng tôi phân tích mối quan hệ phức tạp này từ nhiều góc độ khác nhau, từ cá nhân đến tổ chức và quốc gia.
Chuyện tình AI: Từ thuở sơ khai đến ngày “gây sốt”
Câu chuyện tình yêu giữa nhân loại và AI bắt đầu từ những năm 1950, khi thuật ngữ “Artificial Intelligence” chính thức ra đời tại Hội nghị Dartmouth năm 1956, đánh dấu khoảnh khắc khai sinh lĩnh vực này. Giống như mọi mối tình, giai đoạn đầu đầy lãng mạn với những ước mơ và kỳ vọng. Các nhà khoa học như John McCarthy và Marvin Minsky đã vẽ nên bức tranh tươi đẹp về một tương lai nơi máy móc có thể suy nghĩ như con người.
Thập niên 1960 chứng kiến sự xuất hiện của ELIZA – chatbot đầu tiên, một “người tình” đơn giản nhưng đã mở đầu cho các nghiên cứu về xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Tuy nhiên, mối tình này đã trải qua những thời kỳ “đông lạnh AI” vào những năm 1970-1980, khi mà nguồn vốn bị cắt giảm và niềm tin vào AI bị lung lay.
Tình yêu này được hồi sinh vào cuối thế kỷ 20, với cột mốc đáng nhớ khi Deep Blue của IBM đánh bại nhà vô địch cờ vua thế giới Garry Kasparov vào năm 1997. Từ đây, AI bắt đầu chứng tỏ sức mạnh của mình trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp. Đến năm 2016, AlphaGo đánh bại nhà vô địch cờ vây Lee Sedol, một thắng lợi đáng kinh ngạc trong lĩnh vực trò chơi.
Năm 2022 đánh dấu bước ngoặt khi OpenAI ra mắt ChatGPT, một chatbot AI với khả năng tương tác bằng ngôn ngữ tự nhiên đáng kinh ngạc. Công cụ này đã cán mốc 100 triệu người dùng chỉ trong 2 tháng sau khi ra mắt, trở thành ứng dụng tiêu dùng phát triển nhanh nhất trong lịch sử. Từ đó, cuộc đua AI toàn cầu thực sự bùng nổ.
Cá nhân và AI: Mối tình “càng ngày càng mặn nồng”
Cá nhân chúng ta đang tương tác với AI như thế nào? Khảo sát gần đây cho thấy, 88% lao động tri thức ở Việt Nam có sử dụng AI tạo sinh, cao hơn mức trung bình 75% của thế giới. Chúng ta đang trở nên phụ thuộc vào những “người bạn thông minh” này mỗi ngày.
Khi đi mua sắm trực tuyến, 92% người dùng Việt tin tưởng vào những gợi ý mua sắm cá nhân hóa từ AI và 90% dựa vào AI để tóm tắt thông tin sản phẩm. Đáng chú ý, 88% người dùng đưa ra quyết định mua sắm dựa trên nội dung và đề xuất do AI tạo ra. Rõ ràng, AI đang dần trở thành “cố vấn mua sắm” đáng tin cậy của chúng ta.
Không chỉ vậy, nhiều người lao động đang tự trang bị cho mình các công cụ AI để sử dụng tại nơi làm việc, thay vì chờ đợi công ty triển khai. Khoảng 70% người dùng ở mọi thế hệ đang sử dụng các công cụ AI cá nhân cho công việc. AI giúp chúng ta tiết kiệm thời gian, tăng cường khả năng sáng tạo và cho phép tập trung vào các nhiệm vụ chính.
Nhưng liệu đây có phải là một mối tình lành mạnh? Elon Musk có cái nhìn khá táo bạo khi cho rằng AI sẽ chiếm hết công việc của chúng ta, và điều đó không nhất thiết là xấu. “Có lẽ không ai trong chúng ta sẽ có việc làm,” Musk nói. “Nếu bạn muốn làm một công việc như một sở thích, bạn có thể làm. Nhưng ngược lại, AI và robot sẽ cung cấp bất kỳ hàng hóa và dịch vụ nào bạn muốn”. Viễn cảnh này đặt ra câu hỏi về ý nghĩa của cuộc sống trong một tương lai không còn việc làm.
Tổ chức và AI: “Yêu nhau để cùng phát triển”
Đối với các tổ chức, mối quan hệ với AI còn phức tạp hơn. 89% lãnh đạo doanh nghiệp tại Việt Nam tin rằng công ty của họ cần áp dụng AI để duy trì tính cạnh tranh, nhưng gần một nửa lo ngại về việc thiếu kế hoạch và tầm nhìn triển khai cụ thể.
Việc các nhân viên chủ động dùng AI mà thiếu chiến lược chung có thể dẫn đến việc bỏ lỡ những lợi ích của việc áp dụng AI trên phạm vi rộng, đồng thời làm tăng nguy cơ mất an toàn thông tin dữ liệu. Đây là một tình huống “yêu nhau nhưng không hiểu nhau” giữa tổ chức và công nghệ AI.
Năm 2025 hứa hẹn sẽ chứng kiến sự bùng nổ của nhiều xu hướng AI mới, bao gồm siêu cá nhân hóa nhờ AI, AI tăng cường hiệu suất công việc, AI tích hợp trong lĩnh vực giáo dục, và AI tích hợp trong sáng tạo nội dung. Các tổ chức đang dần nhận ra rằng, để “hẹn hò” thành công với AI, họ cần có chiến lược rõ ràng và đầu tư thích đáng.
Quốc gia và AI: “Cuộc đua tìm người yêu lý tưởng”
Ở cấp độ quốc gia, việc “theo đuổi” AI đã trở thành một ưu tiên chiến lược. Theo báo cáo của Oxford Insight năm 2023, Việt Nam xếp thứ 39 trong số 193 quốc gia về mức độ sẵn sàng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Đây là một bước tiến đáng kể so với thứ hạng 55 năm 2022, thứ 62 năm 2021 và thứ 76 năm 2020.
Chính phủ Việt Nam đã ban hành “Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030” vào ngày 26/01/2021, đặt ra các mục tiêu về nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực và hợp tác quốc tế nhằm đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo và phát triển AI trong khu vực.
Việt Nam cũng đang tích cực hợp tác với các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới như Apple, Meta, Google và NVIDIA để thúc đẩy phát triển AI. Tháng 12/2024, NVIDIA và Chính phủ Việt Nam đã ký kết thỏa thuận thiết lập Trung tâm nghiên cứu và phát triển AI cùng trung tâm dữ liệu AI tại Việt Nam.
Trong khi đó, Liên minh Châu Âu đã thực hiện AI Act, đạo luật toàn diện đầu tiên về AI trên thế giới. Đạo luật này thiết lập một hệ thống phân loại AI dựa trên rủi ro, với các nghĩa vụ khác nhau cho nhà cung cấp và người dùng tùy thuộc vào mức độ rủi ro.
Tương lai và AI: “Em chọn ai?”
Trong tương lai gần, cụ thể là năm 2025, các chuyên gia dự báo AI sẽ tiếp tục tạo ra bước tiến vượt bậc, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống và công việc. Thị trường AI toàn cầu dự kiến sẽ đạt 244 tỷ đô la vào năm 2025.
Chúng ta sẽ chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các tác nhân AI (AI agents), những hệ thống AI có khả năng hoạt động độc lập, tự đưa ra quyết định và thực hiện các nhiệm vụ phức tạp mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người. Các tác nhân AI sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa công việc hằng ngày của chúng ta.
Sự tích hợp giữa điện toán lượng tử và trí tuệ nhân tạo cũng là một trong những dự đoán đầy hứa hẹn cho AI. Các thí nghiệm ban đầu cho thấy, hệ thống lượng tử có thể xử lý một số thuật toán AI nhanh hơn đáng kể so với máy tính truyền thống.
Vậy trong mối quan hệ này, “em” sẽ chọn ai – con người hay AI? Câu trả lời có lẽ không phải là một sự lựa chọn nhị phân. Thay vào đó, chúng ta đang tiến tới một mối quan hệ cộng sinh, nơi con người và AI bổ sung cho nhau.
Mối tình “đôi bên cùng có lợi”
Trí tuệ nhân tạo không còn là một khái niệm xa vời mà đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại. Từ việc đề xuất sản phẩm mua sắm trực tuyến, chẩn đoán bệnh tật, đến việc điều khiển các phương tiện tự lái, AI đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội và hoạt động kinh doanh.
Đối với cá nhân, AI là người bạn, người trợ lý, người cố vấn đáng tin cậy. Đối với tổ chức, AI là công cụ tăng năng suất, là lợi thế cạnh tranh, là chìa khóa đổi mới. Đối với quốc gia, AI là chiến lược phát triển, là nguồn lực quốc gia, là tương lai.
Nhưng trong bất kỳ mối quan hệ nào, sự cân bằng và tôn trọng là chìa khóa. Chúng ta cần xây dựng một khuôn khổ đạo đức và pháp lý vững chắc để đảm bảo rằng AI phát triển theo hướng có lợi cho con người và xã hội.
Như Andrew Ng đã từng nói, thay vì lo lắng về “robot sát thủ độc ác”, thách thức thực sự là tác động của AI đến thị trường lao động: “Thay vì bị phân tâm bởi những robot sát thủ độc ác, thách thức đối với lao động do những cỗ máy này gây ra là một cuộc trò chuyện mà học viện, ngành công nghiệp và chính phủ nên có”
Vậy nên, thưa bạn, giữa AI và con người, “em” không cần phải chọn ai. Hãy chọn cả hai, trong một mối quan hệ hợp tác mà ở đó, cả con người và AI đều có thể phát triển và học hỏi lẫn nhau. Đó mới là một mối “tình yêu” bền vững cho tương lai.
