Nếu “Sapiens” là bữa tiệc lịch sử tưng bừng, nơi bạn được nghe kể lại chuyện Homo sapiens từ thuở còn lông lá tới thời đại selfie, thì “Homo Deus: Lược Sử Tương Lai” là phần tiếp theo, nơi Yuval Noah Harari thẳng tay “kéo” bạn lên phi thuyền, phóng thẳng vào tương lai – nơi loài người không còn lo đói, không còn sợ dịch bệnh, chiến tranh chỉ là chuyện trên Netflix, và mục tiêu mới là… bất tử, hạnh phúc vĩnh cửu, và quyền năng của thần thánh!
Nhưng đừng vội mừng: Harari không định bán bảo hiểm trường sinh hay vé lên thiên đường. Ông chỉ đang hỏi: “Sau khi đã giải quyết xong ba nỗi ám ảnh cổ điển (đói, bệnh, chiến tranh), loài người sẽ làm gì tiếp theo? Và liệu chúng ta có đang tự biến mình thành… đồ cổ?”
1. Từ Homo sapiens đến Homo deus: Đường lên “ngai vàng” của loài người
Harari mở màn với một cú “twist” nhẹ nhàng: Xưa kia, loài người vật lộn với đói, dịch và chiến tranh. Nhưng giờ đây, nhiều người chết vì… ăn quá nhiều (béo phì) hơn là chết đói, vì tuổi già hơn là vì dịch bệnh, và tự tử nhiều hơn là bị giết trong chiến tranh. Đúng, Sapiens đã “vượt mặt” các vị thần Hy Lạp về khoản… kiểm soát số phận.
Và thế là, thay vì cầu xin thần linh, loài người quay sang “tự nâng cấp” bản thân:
- Chạy đua với cái chết (Google thậm chí lập cả công ty Calico với tham vọng… “giải quyết vấn đề bất tử”!)
- Săn tìm hạnh phúc như săn Pokémon
- Đam mê quyền năng sáng tạo và phá hủy – từ chỉnh sửa gene, AI, đến robot và dữ liệu lớn
2. “Agenda” mới: Bất tử, hạnh phúc, và… trở thành thần
Harari gọi đây là “New Human Agenda” – chương trình nghị sự mới của nhân loại. Khi đã không còn lo sinh tồn, con người bắt đầu “chán” làm người, muốn làm thần: sống mãi không già, luôn vui vẻ, và có quyền năng sáng tạo (và phá hủy) như các vị thần ngày xưa.
Đọc tới đây, bạn sẽ bật cười: “Có phải loài người đang bị… rảnh quá hóa liều không?” Nhưng Harari cực kỳ nghiêm túc: các công ty công nghệ lớn đang đầu tư hàng tỷ USD vào kéo dài tuổi thọ, nâng cấp trí tuệ, và tạo ra AI thông minh hơn cả Einstein (nhưng không cần uống cà phê).
3. Dataism: Khi dữ liệu trở thành “tôn giáo” mới
Nếu Sapiens tin vào thần linh, thì Homo Deus có thể sẽ tin vào… dữ liệu. Harari gọi đó là “Dataism” – tôn giáo mới, nơi giá trị tối thượng là tăng cường dòng chảy thông tin. Bạn có thể không tin vào Chúa, Phật hay thần Zeus, nhưng bạn chắc chắn tin vào… Google Search, GPS, và các thuật toán gợi ý của Netflix.
Trong thế giới Dataism, cảm xúc, ý nghĩa, thậm chí cả tình yêu cũng có thể được “giải mã” thành dữ liệu và thuật toán. Nghe hơi “lạnh gáy”, nhưng hãy thử nhớ lại lần cuối bạn quyết định ăn gì mà không hỏi GrabFood, hay chọn phim mà không nhìn rating trên Rotten Tomatoes là khi nào?
4. Con người – chỉ là thuật toán biết đi?
Harari không ngần ngại “đá xoáy” luôn cả triết lý nhân loại: Liệu con người chỉ là một chuỗi thuật toán sinh học phức tạp, và nếu máy móc làm tốt hơn, chúng ta có còn “đặc biệt” nữa không? Nếu AI hiểu bạn hơn cả chính bạn (ví dụ: biết bạn sắp chia tay trước cả khi bạn nhận ra), thì ai mới là chủ nhân của cuộc đời bạn?
Và nếu một ngày, AI không cần bạn nữa, bạn sẽ làm gì? Đọc tới đây, nhiều độc giả có thể sẽ… tắt điện thoại, ra ngoài đi dạo cho đỡ “ám ảnh”.
5. “Superhumans” và nguy cơ “hạng hai hóa” loài người
Harari dự báo: Sẽ có một nhóm nhỏ “siêu nhân” (superhumans) được nâng cấp bởi công nghệ sinh học, AI, và tiền bạc, trở thành “Homo Deus” – loài người-thần thánh, trong khi phần lớn còn lại trở thành… “hạng hai”. Khoảng cách giàu nghèo, thông minh-kém thông minh, quyền lực-bị điều khiển sẽ bị đẩy lên mức chưa từng có.
Bạn nghĩ mình sẽ thuộc nhóm nào? Đừng vội tự tin – Harari cảnh báo: “Tương lai có thể không cần bạn, và bạn cũng chẳng thể làm gì ngoài việc… chấp nhận.”
6. Hạnh phúc và ý nghĩa: “Câu hỏi cũ” trong thế giới mới
Sau khi đã có mọi thứ, Homo Deus lại quay về câu hỏi muôn thuở: “Hạnh phúc là gì? Ý nghĩa cuộc sống ở đâu?” Harari cho rằng, dù có công nghệ siêu việt đến đâu, con người vẫn là sinh vật đi tìm ý nghĩa – và có thể, chính việc “đi tìm” ấy mới là điều làm chúng ta… con người.
7. Một số “plot twist” và triết lý cười ra nước mắt
- Chúng ta đã “thần thánh hóa” bản thân: Có thể bạn không bay được như Superman, nhưng bạn có thể gọi pizza tới tận cửa nhà chỉ bằng một cú click – thần thoại Hy Lạp chắc cũng phải “bó tay”.
- Tôn giáo mới là công nghệ: Thay vì cầu nguyện, chúng ta “cầu cứu” Google và Siri. Nếu mạng sập, nhiều người còn hoang mang hơn cả khi mất điện.
- Câu chuyện loài người là câu chuyện của… những câu chuyện: Từ thần thoại tới chủ nghĩa tư bản, từ Facebook tới Bitcoin, tất cả đều là những “fiction” tập thể mà chúng ta cùng tin.
8. Đọc Homo Deus để làm gì? Để… bớt ảo tưởng và chuẩn bị tâm lý!
Homo Deus không đưa ra câu trả lời chắc chắn, nhưng đặt ra hàng loạt câu hỏi “hack não”:
- Nếu AI thông minh hơn bạn, bạn có chấp nhận bị “dẫn dắt”?
- Nếu dữ liệu là giá trị tối thượng, cảm xúc và ý nghĩa có còn quan trọng?
- Nếu bạn có thể sống mãi, bạn có còn biết trân trọng từng khoảnh khắc?
Harari viết với giọng văn vừa hài hước, vừa “cà khịa”, vừa triết lý. Đọc xong, bạn sẽ vừa bật cười, vừa… hơi lạnh sống lưng, vừa muốn ôm lấy cái “người” của mình cho chắc – vì biết đâu, ngày mai đã có một thuật toán nào đó “làm thay” bạn mọi thứ rồi!
9. Kết: Homo Deus – Sách dành cho ai?
- Cho những ai từng “choáng” với Sapiens và vẫn còn tò mò về tương lai loài người.
- Cho những ai thích “ngồi lê đôi mách” về AI, dữ liệu lớn, và các thuyết âm mưu công nghệ.
- Cho những ai muốn chuẩn bị tâm lý cho ngày “máy móc lên ngôi”, hoặc ít nhất là muốn biết mình nên “làm bạn” hay “cạnh tranh” với AI.
Tóm lại:
Homo Deus là cuốn sách vừa hài hước, vừa khiêu khích, vừa khiến bạn phải suy nghĩ lại về chính mình, về tương lai, và về ý nghĩa của việc… làm người. Đọc xong, bạn sẽ thấy: làm người đã khó, làm “thần” còn khó hơn – và biết đâu, làm người “biết mình là ai” lại là điều tuyệt vời nhất!
Bạn đã sẵn sàng trở thành Homo Deus, hay vẫn thấy làm Homo sapiens là đủ vui rồi?
