Lý Thuyết Gia đưa cả xã hội vào chảo dầu

Ảo Tưởng Tri Thức Và Sự Nguy Hiểm Của Chuyên Gia “Không Có Da Thịt”

Bạn đã từng gặp ai đó nói thao thao bất tuyệt về kinh tế, chính trị, giáo dục, công nghệ… mà bản thân họ chưa từng “nhúng tay” vào thực tế chưa? Nếu rồi, xin chúc mừng, bạn đã tiếp xúc với “chuyên gia không có da thịt trong cuộc chơi” – hay như Nassim Nicholas Taleb gọi, là “Intellectual Yet Idiot” (trí thức mà… ngốc).

Đây là một trong những “đặc sản” của xã hội hiện đại, và nguy hiểm hơn bạn tưởng rất nhiều!

Khi lý thuyết bay cao, thực tế… bay màu

Taleb mỉa mai rằng, các chuyên gia “không có da thịt” thường rất giỏi vẽ ra những lý thuyết phức tạp, dùng từ ngữ hoa mỹ, biểu đồ loằng ngoằng, nhưng tuyệt nhiên… không chịu tự mình thử nghiệm hay chịu trách nhiệm với lời nói của mình. Họ giống như những đầu bếp chỉ biết vẽ thực đơn, còn món ăn thì để người khác nếm “hậu quả”.

Ví dụ:

• Các “bậc thầy kinh tế” ngồi phòng lạnh dự báo thị trường, khuyên dân đầu tư vào những thứ mà… chính họ không dám bỏ tiền. Khi thị trường sập, họ chỉ cần nói: “Do thiên nga đen!”
• Các “chuyên gia giáo dục” thiết kế chương trình học rối rắm, nhưng con cái họ lại học trường quốc tế hoặc du học nước ngoài.
• Các “kiến trúc sư đô thị” quy hoạch giao thông, nhưng bản thân đi làm bằng… trực thăng hoặc xe riêng, không bao giờ chen chúc trên xe buýt.

Hệ quả: Xã hội thành “chuột bạch” cho những bộ óc xa rời thực tế

Taleb cảnh báo: Khi người ra quyết định không chịu rủi ro, còn người khác phải gánh hậu quả, xã hội sẽ sản sinh ra những chính sách, dự án “trên trời rơi xuống”.

• Khủng hoảng tài chính 2008: Các “chuyên gia tài chính” tạo ra sản phẩm phái sinh phức tạp, kiếm bộn tiền, nhưng khi bong bóng vỡ, chỉ dân thường và ngân sách quốc gia gánh nợ.
• Chính sách chống dịch cực đoan: Một số nơi đóng cửa, phong tỏa theo khuyến nghị của “chuyên gia”, còn họ thì làm việc online, đặt đồ ăn tận nhà, không lo thất nghiệp hay đói ăn.
• Dự án công nghệ “đắp chiếu”: Các “chuyên gia chuyển đổi số” tư vấn rầm rộ, tiêu tốn ngân sách, nhưng sản phẩm cuối cùng chẳng ai dùng, hoặc dùng xong… càng rối hơn.

Thích phức tạp hóa vấn đề – Để chứng minh mình “trí tuệ”

Taleb chỉ ra: Những người không chịu trách nhiệm thường thích làm mọi thứ rối rắm lên để “bán giải pháp” cho chính vấn đề mà họ tạo ra.

• Ví dụ: Hệ thống thuế, chính sách công, quy định hành chính… càng ngày càng phức tạp, để rồi lại phải thuê “chuyên gia” tư vấn cách… lách luật hoặc giải quyết hậu quả.
• Ẩm thực Michelin: Các “chuyên gia ẩm thực” đánh giá món ăn bằng những tiêu chí mà thực khách bình dân không hiểu nổi, đẩy giá lên trời, cuối cùng chỉ phục vụ cho… giới chuyên gia với nhau.

Tri thức thật sự phải đi kèm “da thịt trong cuộc chơi”

Taleb nhấn mạnh: Hãy nhìn vào hành động, chứ đừng nghe lời nói. Người có “da thịt” sẽ chọn giải pháp đơn giản, hiệu quả, vì chính họ phải chịu hậu quả nếu sai.

• Thợ sửa máy bay phải dám ngồi lên chiếc máy bay mình sửa.
• Lập trình viên “có tâm” là người trực tiếp bảo trì, xử lý bug của chính mình, không phải kiểu “Mic Drop Devs” – code xong là… biến mất, để lại đồng đội “chữa cháy”.
• Doanh nhân thực thụ là người đầu tư tiền thật, chịu lỗ thật, không phải chỉ “nói cho vui” trên báo chí.

Lời kết: Đừng tin ai không dám “nhúng tay vào chảo dầu”

Xã hội càng hiện đại, càng nhiều “chuyên gia không có da thịt” xuất hiện, sẵn sàng “chém gió” trên truyền hình, mạng xã hội, hội thảo quốc tế, nhưng tuyệt nhiên không bao giờ chịu trách nhiệm nếu mọi thứ đổ bể.
Hãy cảnh giác với những lời khuyên, chính sách, dự án mà người đưa ra không phải chịu rủi ro. Hãy tin vào những ai dám “ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng”, dám đặt cược chính mình vào quyết định của họ.

“Talk is cheap and people who talk and don’t do are easily detectable by the public because they are too good at talking.”
— Nassim Nicholas Taleb

Vì vậy, lần sau gặp chuyên gia lý thuyết “chém gió”, hãy hỏi nhẹ: “Anh/chị có dám ‘nhúng da thịt’ vào cuộc chơi này không?” Nếu không, hãy… mỉm cười và đi tiếp!